Na podstawie wstępu do Mszału Rzymskiego opracował Marcin Glac
Znaczenie i godność sprawowania Mszy św.
„Oto gdy wejdziecie do miasta, spotka się z wami człowiek niosący dzban wody. Idźcie za nim do domu, do którego wejdzie, i powiecie gospodarzowi: Nauczyciel pyta cię: Gdzie jest izba, w której mógłbym spożyć Paschę z moimi uczniami? On wskaże wam salę dużą, usłaną; tam przygotujecie. Oni poszli, znaleźli tak, jak im powiedział, i przygotowali Paschę”. Łk 22, 10 – 13
Tym cytatem z Biblii rozpoczynamy nowy ciąg artykułów dotyczących odprawiania Mszy św. Eucharystią zajmiemy się jednak trochę od innej strony. Omówimy nie tylko znaczenie elementów Ofiary, ale także zadania oraz funkcje ministrantów, oraz innych osób, które w różnym stopniu przyczyniają się do sprawowania liturgii. Opowiemy także o przedmiotach, które bardzo łączą się z odprawianiem Eucharystii.
Na początek zajmiemy się znaczeniem i godnością sprawowania Mszy św.
Odprawianie Eucharystii stanowi ośrodek życia chrześcijańskiego. W Mszy św. bowiem najszybciej można poczuć uświęcające działanie Boga, który do tego celu pośrednio używa osoby Jezusa Chrystusa, zaś bezpośrednio osoby kapłana, który odprawia tą Eucharystię. Bardzo ważną rzeczą jest tak przygotować odprawienie Wieczerzy Pańskiej, aby wierni w pełnym stopniu mogli otrzymać łaski, dla osiągnięcia których, Jezus ustanowił wieczerzę. Sprawowanie liturgii odbywa się za pomocą znaków widzialnych, które umieszczone są w różnych częściach Mszy św. O tym, które z nich są najważniejsze i co oznaczają zacznę opowiadać w następnych odcinkach.
Struktura, elementy i części Mszy świętej
„Gdzie są dwaj albo trzej zebrani w Imię moje, tam jestem pośród nich”. (Mt 18, 20)
Podczas Mszy lud gromadzi się w świątyni pod przewodnictwem kapłana, który zastępuje Jezusa aby sprawować Ofiarę Eucharystyczną.
W centrum Mszy świętej znajdują się liturgia słowa oraz liturgia eucharystyczna, które są ze sobą ściśle związane, dlatego podczas Eucharystii przygotowane są „dwa stoły”:
– pierwszy, stół słowa Bożego (ambona), z którego wierni otrzymują naukę. – drugi, stół Ciała Chrystusowego (stół ofiarny), z którego wierni otrzymują pokarm.
Pozostałe zaś obrzędy otwierają lub kończą liturgię czasem z całkiem innego miejsca niż wspomniane wcześniej.
Czytanie i wyjaśnianie słowa bożego
Podczas czytania Pisma Świętego w Kościele sam Bóg przemawia do ludzi, a Chrystus obecny w swoim słowie, tak jak to miało miejsce 2000 lat temu, głosi Ewangelię i dlatego czytania stanowią w liturgii element o bardzo wielkim znaczeniu. Aby słowo Boże było lepiej rozumiane oraz aby jego skuteczność wzrosła dołączona jest jeszcze homilia wygłaszana przez kapłana.
Modlitwy i inne części liturgii należące do kapłana Najważniejsze miejsce wśród części liturgii należących do kapłana zajmuje Modlitwa Eucharystyczna. Do tych elementów zaliczamy także kolektę, modlitwę nad darami oraz modlitwę po komunii. Kapłan, który przewodniczy zebranym kieruje te modlitwy do Boga w imieniu nas wszystkich, i dlatego nazywane one są orationes praesidentiales czyli modlitwami przewodniczącego.
Do kapłana należy również głoszenie słowa Bożego oraz udzielanie końcowego błogosławieństwa.
Poszczególne części Mszy Św.
Obrzędy wstępne – Obrzędy wstępne czyli wejście, pozdrowienie, akt pokuty, „Panie, zmiłuj się nad nami”, „Chwała na wysokości” i kolekta mają za zadanie wprowadzić wiernych w sprawowanie Eucharystii. Chodzi o to, by uczestnicy przygotowali się do słuchania słowa Bożego i godnego sprawowania Mszy świętej.
– Wejście – kapłan wraz z asystą wchodzi do prezbiterium. Podczas tego momentu wierni zazwyczaj śpiewają pieśń rozpoczynającą liturgię. Jeżeli pieśń na wejście nie jest używana może być w tym miejscu czytana antyfona zamieszczona w Mszale.
– Pozdrowienie ołtarza – po przybyciu kapłan wraz z asystą składa cześć ołtarzowi. Kapłan i diakon (jeżeli uczestniczy w Eucharystii) całują ołtarz, a jeżeli jest to możliwe, ołtarz można okadzić. Gdy kończy się śpiew na wejście, wszyscy czynią znak krzyża, a następnie kapłan pozdrowieniem oznajmia obecność Pana Boga we wspólnocie.
– Wprowadzenie do Mszy i akt pokuty – po pozdrowieniu kapłan lub jakaś inna osoba do tego wyznaczona, może w paru zwięzłych słowach wprowadzić wiernych w treść Mszy św. i tajemnice danego dnia. Następnie następuje akt pokuty, który spełnia cała wspólnota przez odmówienie spowiedzi powszechnej lub innej formuły, kapłan zaś kończy to wszystko prośbą o przebaczenie, czyli tzw. absolucją.
– Panie zmiłuj się nad nami – jest to śpiew, w którym wierni wzywają Pana i błagają go o miłosierdzie.
– Chwała na wysokości – jest to starożytny i czcigodny hymn, w którym błagamy i wysławiamy Pana Boga. Hymn ten śpiewa się w niedziele i święta z wyjątkiem Adwentu i Wielkiego Postu.
– Kolekta – kapłan wzywa lud do modlitwy, wszyscy trwają chwilę w milczeniu, a następnie kapłan odmawia modlitwę. Wyraża się przez nią charakter liturgii oraz za pośrednictwem słów kapłana zanosi się prośby do Boga.
Liturgia Słowa
Zasadniczą część liturgii słowa stanowią czytania z Pisma św. wraz z towarzyszącymi im śpiewami. Homilia, wyznanie wiary oraz modlitwa wiernych są rozwinięciem oraz zakończeniem tej części Mszy św.
Czytania biblijne – według tradycji czytanie ich nie należy do głównego celebransa, lecz do innych osób, np. diakona oraz lektorów. Czytanie Ewangelii, która jest najważniejszą częścią liturgii słowa otoczone jest największym szacunkiem. Wyróżnia się z pośród innych czytań specjalnymi honorami: aklamacja, błogosławieństwo diakona (jeśli ją czyta) oraz znaki krzyża na naszym ciele.
Śpiewy pomiędzy czytaniami: psalm responsoryjny (graduał), którego wybór zależy od czytań, a także Alleluja, a w okresie Wielkiego Postu: Chwała Tobie, Królu Wieków, czy Chwała Tobie, Słowo Boże.
Homilia – (następuje po Ewangelii) jest to krótki wykład na temat czytań lub innego tekstu. Zwykle homilię głosi kapłan celebrujący.
Wyznanie wiary jest modlitwą, która przypomina zasadnicze prawdy wiary, odmawiana wspólnie przez lud i kapłana podczas niedzielnej Mszy oraz innych uroczystości.
Modlitwa powszechna – podczas niej wierni za pośrednictwem kapłana przedstawiają Bogu prośby. Zadaniem celebransa jest kierować oraz zakończyć ją krótkim wezwaniem lub modlitwą.
Liturgia Eucharystyczna
Przygotowanie darów – do ołtarza przynosi się dary, które staną się Ciałem i Krwią Chrystusa. Najpierw przygotowuje się ołtarz, czyli stół Pański, kładzie się na nim korporał, puryfikaterz, mszał i kielich. Następnie składa się na ołtarzu przyniesione dary: chleb, wino i wodę.
Modlitwa Eucharystyczna
Centralna i kulminacyjna część całej akcji liturgicznej. W Modlitwie Eucharystycznej można wyróżnić następujące główne składniki:
Dziękczynienie – kapłan w imieniu całego ludu dziękuje Bogu za dzieło zbawienia.
Aklamacja – śpiewa się lub recytuje Święty, Święty… Epikleza – Kościół uprasza, aby dary stały się Ciałem i Krwią Chrystusa.
Opowiadanie o ustanowieniu i konsekracja – przez słowa i czynności Chrystusa spełnia się ofiara, którą Chrystus sam ustanowił.
Anamneza – celebrowanie pamiątki Chrystusa, a zwłaszcza jego Męki, Zmartwychwstania i wniebowstąpienia.
Złożenie ofiary – Kościół składa Ojcu w Duchu Świętym niepokalaną Hostię.
Modlitwy wstawiennicze – są wyrazem łączności całego Kościoła.
Doksologia końcowa – wyraża uwielbienie Boga.
Obrzędy Komunii
Modlitwa Pańska czyli Ojcze nasz
Obrzęd Pokoju – wierni modlą się o pokój i jedność Kościoła.
Gest łamania chleba – gest wykonany przez Chrystusa podczas ostatniej wieczerzy.
Zmieszanie postaci – kapłan wpuszcza cząstkę Hostii do kielicha.
Baranku Boży.
Komunia Święta.
Modlitwa po Komunii – kapłan prosi aby odprawione misterium przyniosło owoce.
Obrzędy zakończenia
– w skład tej części Mszy św. wchodzą pozdrowienie i błogosławieństwo oraz rozesłanie.
Szczególne funkcje liturgiczne
Akolita – jest szafarzem nadzwyczajnym, który rozdaje wiernym Eucharystię oraz usługuje przy ołtarzu i pomaga kapłanowi i diakonowi. Przygotowuje także ołtarz oraz naczynia liturgiczne.
Lektor – jest ustanowiony do wykonywania czytań mszalnych, z wyjątkiem Ewangelii. Może także podawać intencje modlitwy powszechnej jak również wykonać psalm między czytaniami. Lektor ma własną funkcję podczas sprawowania Eucharystii i powinien ją spełniać osobiście nawet gdy obecni są duchowni wyższych stopni.
Psalmista – jego zadaniem jest śpiewać lub recytować psalm lub jakiś inny kantyk biblijny.
Forma wzorcowa Mszy św. z ludem
Określenie „Msza św. z ludem” oznacza taką Mszę, w której uczestniczą wierni. Zwłaszcza w niedziele i święta należy ją odprawiać, w miarę możliwości ze śpiewem oraz służbą liturgiczną. Ołtarz ma być nakryty przynajmniej jednym obrusem. Na ołtarzu lub obok niego stawia się krzyż i świeczniki (można je wnieść podczas procesji na wejście).
Obrzędy wstępne
Kapłan z asystą udają się do ołtarza w następującym porządku:
– ministrant z kadzielnicą (jeśli jest używana),
– ministranci z krzyżem i akolitkami,
– inni ministranci,
– lektor, który może nieść księgę Ewangelii,
– kapłan lub kapłani odprawiający Mszę św.
Po odśpiewaniu pieśni na wejście i oddaniu czci ołtarzowi kapłan podchodzi do niego i całuje, zaś krzyż, akolitki i Ewangeliarz ministranci kładą na wyznaczonych miejscach. Kapłan może okadzić ołtarz oraz krzyż.
Wszyscy czynią znak krzyża, a kapłan wita zgromadzonych oraz wprowadza wiernych w treść Mszy danego dnia. Po akcie pokuty i Panie zmiłuj się nad nami wszyscy śpie-wają (jeśli nie ma takiej możliwości odmawiają) Chwała na wysokości. Następnie kapłan wzywa wszystkich do modlitwy a sam odmawia kolektę.
Liturgia słowa
Po zakończeniu modlitwy lektor udaje się na ambonę i czyta pierwsze czytanie. Po lekcji psalnista lub sam lektor odmawia psalm, a lud powtarza refren. Jeżeli jest przeznaczone drugie czytanie lektor czyta je, a następnie odśpiewuje się Alleluja (lub inny śpiew w zależności od okresu liturgicznego). Kapłan przenosi księgę Ewangelii z ołtarza na ambonę i z niej właśnie czyta słowa Ewangelii. Po Ewangelii kapłan wygłasza homilię, odmawia się „wyznanie wiary” oraz modlitwę powszechną.
Czynności Akolity
Czynności jakie akolita może spełniać podczas Mszy św. są rozmaite i wiele z nich może wypaść w tym samym czasie, dlatego wypada (jeśli jest to możliwe) podzielić je pomiędzy wielu akolitów. Jeżeli jest obecny jednak tylko jeden, to spełnia on czynności najważniejsze (niezbędne), zaś inne należy powierzyć innym ministrantom.
Podczas Obrzędów Wstępnych akolita może nieść krzyż idąc pomiędzy dwoma ministrantami niosącymi zapalone świece. Gdy dojdzie do ołtarza stawia krzyż na właściwym miejscu i udaje się na swoje miejsce w prezbiterium.
W czasie całej Mszy akolita podchodzi do kapłana lub diakona aby podać im księgę i pomóc w innych czynnościach. Wypada aby zajmował on miejsce, z którego łatwo będzie mógł spełniać swoje czynności oraz aby na każde wezwanie kapłana mógł sprawnie do niego podejść i pomóc.
Jeżeli nie ma diakona, akolita po zakończeniu modlitwy powszechnej rozkłada na ołtarzu korporał, kielich i mszał. Jeśli jest taka potrzeba pomaga kapłanowi w przyjmowaniu darów od ludu, przynosi je i oddaje kapłanowi.
Akolita jako nadzwyczajny szafarz Komunii, może pomagać kapłanowi w rozdzielaniu jej ludowi. Jeżeli Komunia jest rozdawana pod dwiema postaciami, akolita podaje kielich albo trzyma go, a kapłan sam podaje Komunię, jeżeli odbywa się przez zanurzenie.
Po Komunii pomaga kapłanowi w porządkowaniu naczyń liturgicznych.
Czynności Lektora
Jeżeli nie ma diakona w procesji do ołtarza, lektor może nieść księgę Ewangelii. Wtedy idzie on bezpośrednio przed kapłanem. Po przyjściu do ołtarza i złożeniu ukłonu lektor podchodzi do ołtarza i kładzie na nim księgę Ewangelii, a sam zajmuje odpowiednie miejsce w prezbiterium.
W czasie liturgii słowa odczytuje lekcje, które poprzedzają Ewangelię. Jeżeli nie ma psałterzysty wykonuje także psalm po pierwszym czytaniu. Może również podawać intencje modlitwy powszechnej, po wstępie wygłoszonym przez kapłana. Jeżeli nie ma śpiewu na wejście i na Komunię, a wierni nie recytują antyfon podanych w mszale, lektor odczytuje je w określonym czasie.